SIAPANGLAI TIKHOR KONG
Siangpanglai Tikhor tuanbia hi an chim ning aa khat cio lo caah tuanbia hman hi hmuh khawh a har ngaingai. Nain thil sining tete le logical a si bik hna in kan tuaktan hna tikah tuanbia dik a si mi hi a tam deuh ko caah a tanglei bantuk hin Siapanglai Tikhor tuanbia cu tial khawh a si ko tiah kan ruah. Kan hmuhning kip chung in a dik bik tiah kan pom ning lei in tialmi an si lai caah hmuhtheih ning in chim cio mi hna zong a tampi ko lai i, hmailei ahcun thil dik chap awk zong kan hmuh chin lai timi zumhnak kan ngei ko.
Carey and Tuck nih Siapanglai Tikhor kong an tial tikah hlan Hakha khuami le midang nih chimhning in tial a si tikah Siapanglai Tikhor tuanbia dik hna hi a tlinh lo mi a um len ko. Micheu nih Mikei sermi tikhor a si tiah chim a si. Micheu nih Tlanglau miphun nih tuah mi a si tiah chim a si. Nain logical a si bikmi in kan chim ahcun hlan lio Leitak khua mi nih tuah mi tikhor a si ko. Phundang in Chin miphun Leitak khua a rak phan hmasa hna nih rak ser hmasa mi tikhor a si. Chin timi biafang hi 750 AD, Pagan lungca in a um cang timi hi Phe Maung Tin nih tialmi " History of Burmese Literature (Rangoon, Weiyan Press, 1987, p.33) ah hmuh khawh a si bantuk in Chin miphun hi Chinland ah kan phak hi kum zabu 12, 13, 14 hrawngah a si cang lai timi hi thil dik a si ko. Cu Chin i sullam cu minung tinak a si i Tuluk holh in Jin or Jen in aa thawk timi hi Carey & Tuck record ah hmuh khawh a si, Laimi timi zong hi minung tinak a si ve ko.
Cu Chin or Laimi phun chung in 1300 AD hrawngah Lairam a rak phan hmasa mi hna chungah Leitak khua a rak phan hmasa mi hna nih hin Leitak khua hi an ser i, hnu ahcun an miphun min zongah Leitak an i ti behnak a si. An khua ah ti a har tuk caah khuataw tiva lei ah ti an than tawn i, Keipaw timi Mikei khuami nih a thli tein an rak thah lengmang hna. Voikhat cu muidawh ngaimi Tial Vang timi nungak hi ti than a kal ahhin Keipaw khuami Phu Sui an timi nih a tleih i, thah siang loin, nupi ah aa ser. A tapa nih a kawl lengmang i, Keipaw khua ah a va hmuh. Keipaw khua hi tu lio Mi E pengchung ah khin an rak um timi tuanbia a um. Phu Sui ram lak a kalnak in a tlun hlan ahhin an tafar in tuah herh an timh tuah i zanah cun an inn car lei ah Tial Vang nih a tapa cu a thuh.
A va Phu Sui a phan tikah Laimi rim ka theih a ti nain, ziah keimah rim pei a si cu ti lei in a nupi nih a ti caah a dai than. Zan ah Tial Vang nih a vapa bia a hal mi cu "ka vapa kan khua Leitak ah ti a um lomi khi zeitintuah ah dah ti an hmuh khawh lai? "tiah a hal. "Lapar te khi ti a um theu lai tiah an ruahnak kip ah zan khuadei chiah in vulei bel khuh hna sehlaw, zingka ah zoh hna seh. Ti umnak ahcun Lapar cungah ti a hung um dih lai" tiah a leh. "Kan khua ah thinghmui in a zawmi chungkhar an um i zeiruangah dah thinghmui in an zawt hnga?" tiah a hal than. " An Inn zel tangah Rirang kung a kho mi nih an inn a tong zungzal caah a si i, kha ri rang kha hau hna sehlaw an dam ko lai" tiah a leh. " Mikei hi nan tha a thawng tuk fawn i zeidah nan cahnak bik a si" tiah a donghnak ah a hal. A chim duh tuk lo nain a nupi a si ko caah" Kan chim lai a hohmanh chim hna hlah. Keimah thazang cu kan inncar lei i Arhli rang khi a si. A thih ahcun ka thi ve ko lai" a ti.
Zinglei khuadei Phu Sui rian ah a kal than hnu in Tial Vang te tafar cu Arhli rang put pah in Leitak khua lei an rak tli lengmang. Zanlei Phu Sui a tlun tikah a nupi le Arhli a hmu ti lo caah a rak dawi hna. A phan deng hna in Arhli kha an thah taktak tikah Phu Sui zong an thah khawh ve. Cun Leitak an phan i, Ti umnak an kawl tikah a tu tikhor hi an ser khawh ti a si. Phu Sui a sining a khuami nih tuan ah an thei hna lo i, hnu pi Tikhor hna zong an ngeih hnu ahhin Tial Vang le a tapa nih an thahnak kong an hngalh tikah Leitak khua kha chimding an i thawh tikah cu lio Leitak khua cu a rawk. Cu Leitak khua hi tupi a hung si than hnu kum caan tuak cun kum 100 hrawng si dawh a si cang hnu ah Pala tipum in a rak kaimi hna chungin Siapalai timi Lozong lopil ah khua a sami hna chung in Suihleng(Sawibia) pa a Sia hi Pawpi nih a seh i a hnuhnak keneh a zulh lengmang tikah a Sia thicia hi, cu tikhor pawngah a va hmuh i, Siasa khim lak a ei mi Pawpi cu aa hngilh that tuk lio a si caah Sawibia pa nihcun Langkatung in a thah.
Tikhor tha tuk a si caah a hawile a chimh hna i, nihin Thangnget phun, Eihlun phun, Suihleng phun, Hleike phun, Hmunhlei phun, le hnu ah a lutmi Zawtlui phun, Bawitlai phun hna nih cu tikhor cu an rak toh hmasa. Sia a thihnak, a pamnak hmun a si caah Siapanglai Tikhor tiah auh a si. Hi Leitak khua an tlak than hlan Siapalai khua timi hi Sia tampi an zuatnak khua a si caah Siapalai hmun an tinak a rak si ve. Hihi kum zabu 14-15 hrawngah si dawh in ruah a si. Khuahrum khuachia biak le zumh chan a si bantuk in an zumh mi khuazing nih an zumh bangin a pek ve tawn hna bangin hi Tikhor hi a sunglawi tukin an biak caah hnu ahcun sual thenh khawhnak Tikhor tiah an zumh. Kum zabu 16-17 hrawng si dawh ahhin Zotung lei in Thang Ma Cem an timi Vauti pa nih minung a thah sual caah Siapanglai Tikhor ti tongh dingah a rak phan i, Leitak khuami nih an tlaih i, Sapi le Vokthau an liam ter. An khualei kir ti loin, Leitak ah khua a sak beh. Congthia zong in pakhat nih a rak pur bal ve i, an liam ter thiam.
A ruang cu hi Tikhor ti hi Lainawng pa nih a tongh sual ahcun a sualnak a thiang tiah zumh le pompiak a si bantuk in Lainawng nih an pur sual ahcun tikhor ti hi Thisen rong(colour) in a chuak i, Sapi le Vokthau ti bantuk in an biak than lo ahcun tifim in a chuak than cawlh lo ti a si. Tifim zungzal siter an duh caah Leitak khuami zong nih tha tein an zoh khenh zungzal mi tikhor a si.
Note: Hika Siapanglai Tikhor Kong i ttialmi ning tein hika ah khumh mi a si.
